A

ady - ależ, przecież
akuratny - dokładny
akusierka  - położna
angielka - piec kaflowy, kuchenny
angryst - agrest
ańtop - zupa jarzynowa, tzw. repeta
antrejka - przedpokój

B

babusia - babcia
babok - suchy smark w nosie
(o) baboku - po ciemku (iść)
bachor - dziecko (pejorat.)
bańka - pochwa na osełkę
barzy - bardziej
bebechy - trzewia
bejmy - pieniądze
beksać - płakać
berbelucha - mętny płyn
bety - pościel
bez - przez
bezg/ bezgu - bez (lilak)/ bzu
bić łeli - wybijać olej
biegany - bieguny u kołyski
bierymy - bierzemy
blupki -  śliwki
błejewica - klepisko
boba - duża, brzydka czapka
bok - kozioł
borowy - gajowy, leśniczy
bożo myęka - kapliczka (na rogatkach)
bryękot - ktoś marudny
bryle - okulary
brynczy - marudzi, narzeka
brynda - denaturat
buda - szopa, szałas

C

cep - ręczny przyrząd do młócenia
chabas - ogólnie mięso do jedzenia
chabeta - chudy koń
chęchy  - wertepy, zarośla
chichrać się - śmiać się
chłerowity - słabego zdrowia
choł choł  - komenda na krowy
chwiułka - chwilka
chycoł - skakał
chypa - kiepska krowa
ciń - cień
cińgiym - ciągle
ciostko - ciastko
cug - ciąg w kominie
curyk - cofnij (do konia)
cwyter  - sweter
cyganić - kłamać
czarcie żebro - ostrożeń
czernina - zupa regionalna
czyrw - czerw

Ć

ćklanka   - szklanka
ćkło  -  sączyło się
ćkło   - szkło
ćłeta - wir powietrza na polu, 
ćłeta - obraźliwie o kobiecie
ćpać  - rzucać 
ćma - ciemno
ćmok - tępak, ponurak

D

deczka - nakarycie np. na poduszkę do chrztu
dekiel - nakrywka
dera - koc, pled
doś/ dojś - ile
doś razy - często
downi - dawniej
drewutnio - szopa na drewka
dropka - drabina
dryntki - cierpki
drzaźnić - drażnić
dudlać - płakać
dubeltowy - podwójny
dujszy/dużyki - dłuższy
dura - pośladki
durszlok - cedzak
dużychne - długie
dwima  - dwoma
dziapka - motyka
dziaduś - dziadzia
dziebko - trochę
dziecuszko -  dziecko
dzierza - naczynie do zarabiania ciasta
dziesińć - dziesięć
dźwiyrka - furtka
dydek - smoczek
dydki - piersi
dymboki - głęboki

E

ele mele dutki - początek wyliczanki

F

falbanek - stół warsztatowy
farfocle - mętna zawiesina
faska - wanna do prania
fefry (mieć) - mieć strach, bać się
fifka - cienka herbata (kawa)
fizmatynta - materialne drobiazgi
framuga - piekarnik
futrować - karmić zwierzęta
(ta) fołda - fałda
funt - 1/4 kg
furmanki - wozy
fury - wozy załadowane
fyrać - fruwać

G

gacie - majtki
gable -  rodzaj wideł 
gady - drób
galat - galareta z nóżek
galoty - majty (duże)
gapa - ktoś nieuważny
ganc genał - bardzo dokładnie
garniec  - wanienka do wody wmurowana w piec
gaska - tylna ulica
gąsiątkłe - gęsie piskle
gielejza - łamaga
giczoły, giyry - nogi
gideja - wysoka dziewczyna
giglać - łaskotać
giskana - konewka
glaca - łysina
glapa - wrona
glizda - dżdżownica
głumbi, dymbi - głębiej
gnać bydło - pędzić bydło
gnot - kość
godać - mówić
gomułki syra - ulepione, spłaszczone kulki sera
gorunczka - upał
góra - poddasze, strych
grocz - muzykant
grubyj - gruby
grulać - gnieść
gryczka - rączka przy kosisku
gryczpun - bukszpan
gulosz - indyk
guła - indyczka
gwiozdur - gwiazdor
gyęsie pympki - stokrotki
gymba - twarz
gzik   - twaróg ze śmietaną, 

H

haka (haczka) do pyrów -  motyka do kopania ziemniaków
haknuńć - ugryź, dziabnąć
hebel - strug
hela - skrzynia wozu konnego
hoczyk - m.in. pogrzebacz
humpać - podrzucać, kołysać
hycać - skakać
hycel - zbereźnik lub oprawca psów

I

idymy - idziemy
idź prek - idź precz, odejdź ode mnie
igliczki - druty do dziergania
iglocz - duża igła, cerówka
inkszy - inny
ino mykej - tylko uciekaj/ odejdź (!)
izba - pokój

J

jana łoczy  - margaretki
jakosik - jakoś
jałoszka - młoda krowa
jęzioro - jezioro
jupa - ciepła kurtka
jucha - krew

K

kabotek - kabat, żakiet,
kalafa - gęba (rozdziawić kalafe)
kanka - bańka np. na mleko
kańcior - bicz rzemienny
kapołka - serwatka
karmelki - cukierki
katana - duża kurtka
kce - chcę
kciny - chrzciny
kielce - zęby
kiepciejszo - gorszego gatunku
kiepsko - słabo, źle
kierzynka  - masielnica  
kipnuł - umarł (przekręcił się )
klepisko - gliniana podłoga
klepisko - miejsce do młócenia w stodole
klepka masła - miarka masła
kluk - nos
kluczka -  haczyk do zawieszania na nim czegoś
klunkry - zbieranina niepotrzebnych rzeczy
knap - niewystarczająca miara, waga itp.
knypek - nożyk
knypsnuńć - włączyć (np. prąd)
knyks - dygnięcie, ukłon
konotować - notować, pisać
kokot/kukłet - kogut
kolonialka - sklep spożywczy
kumbinerki - szczypce płaskie
kopystka - drewniana łyżka
kopunka - wydłużona, wydłubana drewniana  miska 
korbas/korbol - dynia 
kosztur, kryczka - kij do podpierania się
krajzówka - piła tarczowa
kram - sklep
krujtszy - krótszy
kruszka - gruszka
krumka chleba - piętka
kszasno/kszasny - chrzestna/chrzestny
kszydło - skrzydło
kszydołko - skrzydełko
kszynka - skrzynka
kudlaty - włochaty
kudlaty - mający kręcone włosy
kufle - buty na drewnianych spodach
kukać - zaglądać
kukarda - kokarda
kumora - pokój mniejszy
kunowoł - weterynarz
kupkować siano - zbierać siano w kupki
kurzyna - mięso kurze
kuszka - koszyk wiklinowy o jednym pałąku
kuźnio - kuźnia
kurki - grzyby kurki
kużdy - każdy
kwatyrka - ćwiartka
kwyrla - mątewka
kwaśne listka - szczaw
kyndyk - którędy

L

laćki/laczki - pantofle domowe bez napiętka
lafirynda - kobieta wyzywająco ubrana
latosiygu roku - w tym roku
latowo druga - polna droga
lecymy - biegniemy
leberka - wątrobianka
lelek - pieszczoch
lelać się - pieścić ( o dzieciach)
linić fujarkę - robić fujarkę 
liniuszek - podkładka w linie
listowy - listonosz
lola - gruby kij
lumpy - ubranie (starsze )
luńty (smary) - dostać bicie
luńt kiołbasy - duży kawał kiełbasy
lusy - przegrabiona, podsuszona trawa

Ł

łabuzie - tatarak
łapy - ręce
łatus - obszarpanieć
łazyęga - wędrowiec
łe tam - e tam !
łejery - ojej
łobeczyć - wytrzeć
łobiot - obiad
łobstalować - zamówić
łobtar - wytarł (np. ręce)
łodkłodnio - odkładnica (przy pługu)
łogigle -  łodygi bez liści
łokowita - denaturat
łokrasa - słonina
łosołka - osełka
łoszka - łyżka
łotwarty - otwarty
łynty - łodygi ziemniaków
łoza/ ćcina - trzcina

M

maceszki - bratki (kwiaty)
maciek - żołądek
maciek - salceson
makać - macać
makocz - makowiec
mantel - płaszcz
manygować - nic nie robić
maszinerie - maszyny (np. rolnicze)
mączka - krochmal
miech - worek
markłetny - smutny
mączyty - mączny
miałki piosek - drobny piasek
mieli - płyciej
miydnica - miska do mycia
młodzie - drożdże
mnij wiyncyk - mniej więcej
mogymy - możemy
modre - niebieskie
mokrz - mocz
modrok - chaber
mojda - ciemny fartuch od pasa
muszymy - musimy
muterka - śrubka
myndel - kopa ze snopkami zboża
 
N

nabiyrka - łyżka wazowa
nadoprowdy - naprawdę
na rymby - na lewą stronę (odwrotnie)
na szage - na skos
namknuńć sie - usunąć się
naobkoło - dookoła
narzundzać - łatać, reperować
nazot -  z powrotem
nicpoty - niegrzeczny
nejdli - znaleźli 
nie wiada - nie wiadomo
nyga - komar
nygus - leń
niałki talysz - płytki talerz
nojwiyncyk - najwięcej
nopka  miseczka
nopszut - najpierw
nu hale - no tak (potwierdzenie)
nupelek - smoczek

O

obalić - przewrócić
obinuńć - zawinąć
oblyc (sie)  - ubrać (się)
obleczynie - ubiór
obłuczyć - założyć (pościel, ubranie)
obuć (sie) - założyć buty
ochlapus - pijak
ocyrać się - ocucić się
oczarować - rzucić urok
odbinuńć - odwinąć
odczynić - zdjąć urok
okowita - denaturat
oturać sie - oprzytomnieć
ozime - zboże ozime

P

pacharzyna - pęcherz u zwierząt
pajda chleba - gruba skiba chleba
pantofle - drewniaki bez zapiętek
paplać - mówić
papudrok - człowiek niestaranny
patelka - mała patelnia
paterajka (patarajka) - drobne gospodarstwo
patrunka - biedronka
patyk - chlewik
patyntki - ciepłe pończochy w ?rowki?
patyrok - rolnik na małym areale
pczoła - pszczoła
pelić (do połciu) - pielić (do pielenia)
pieduszka - poduszka
pierdoła - plotkarz
pierymy - pierzemy
piołyn - piołun
piyrdoły / klakoty  - plotki
piyrduśnica - plotkarka
piyrwy - wczesniej, kiedyś
pleś - pleśń
plince - placki ziemniaczane
plug/pluga - paproch, pyłek
płery - spodnie
pociysz - pacierz
podłużykowaty - podłużny
podworek - podwórze
poduk - według
pogrulać - pognieść
pogunka - gryka
pokudlany - potargany, rozczochrany
połyn - pełen
pomiyszkanie - mieszkanie
pon/pun - pan
porachować - policzyć
poruta - wstyd
posoba - sufit
posłać - zasłać łóżko
pote - potem
pozbadnuńć - pojąć, zrozumieć
pozno - późno 
pozywać  - nazywać
pójdźma - chodźmy
pójdź-sa - chodź tutaj
prek - precz
pucować - czyścić, nadawać połysk
pucowaty - pulchny
proszczok - prosię podrośnięte
próżny - pusty 
przeblyc sie - przebrać się
przechadzka - spacer
przeglundko - lusterko
przesmrodny - wybredny
przychuwek - młode zwierzęta
przytrocać - przykazać
pszecie - przecież
pszedać - sprzedać
przycheftnuńć - przyfastrygować
ptok fyro - ptak fruwa
puńczochy - pończochy
pużytki - pośladki
pyęchysz - pęcherz
pyrdek - mały, niewyrośnięty
pytwać - patroszyć

R

rajka - radlonka
rachuj - licz
rdzawy - rudy
retunku ! - ratunku !
retynta - narzędzia (pejorat.)
rojber - psotny chłopiec
rozmaite - różne
rozrucać - rozrzucać
równyj - równy
ruchać - ruszać 
rychtyk - tak jest
rupsok - plecak
rychło - wcześnie
ryczeć - płakać
ryćka - stołeczek, niski taboret
rydel - daszek od czapki
ryfa - gęba ( pejorat.)
ryncznik - ręcznik
rzypik - odmiana rzepaku

S

seblyc - zdjąć
siedzieć na czympku - siedzieć w kucki
siedzymy - siedzimy
sień (siń)   - korytarz
siyc - kosić
skopowina - baranina
sklep - piwnica
skłercze - szpaki
skrzeczeć - krzyczeć
skrzyczki - skwarki w smalcu
skuma ci - żal ci, żałujesz
smaka - apetyt na ?coś?
smolec - smalec
smorszczka - zmarszczka
smrodyny - porzeczka czarna 
smykało sie - zsuwało się
spoluny - spalony
spódnik - spódnica
sprzynty/ porzundki - sprzęty domowe
stelmach - stolarz
studnio - studnia
stukli szybe - rozbili szybe
strugać pyrki - obierać ziemniaki
strużyny ? obierki
styęchlizna ? zapach butwienia
suchanka - konfesjonał
sumsiek - w stodole miejsce składowania 
sumsiot - sąsiad
susz - susza
szakiyt - żakiet
szneka z glancym - drożdżówka
sznupa/ śnupa - gęba (robić sznupe - robić mine)
sznurówka - serdak
sznurówka - część blielizny dziecięcej (na koszuli) od której odchodziły paski z guzikami do przypinania pończoch

sznytka/śnytka/skipka chleba- kromka chleba
szporać - oszczędzać
szpyrać - szukać
szwompka - gąbka

Ś

ściyszka - przedziałek, ścieżka 
śkło   -  szkło
śklanka   -  szklanka
ślepe ryby - zupa kartoflanka
ślepo kiszka - wyrostek robaczkowy
ślyfki - śliwki
ślypia - oczy
śprytny - bystry
śrupok - szczotka ryżowa
śrympek - gałganek, łatka
świgać - rzucać
świyczniki diabła -  ogniki na bagnach
świyntejanki - porzeczki
śtrykować - robić na drutach
śturchać - trącać
śtyry       - cztery
śtyryma   - czterema

T

tabliczka z rysikiym - przybory do pisania
taczołka - w masielnicy
tedy - wtedy
topowiska - bagna, mokradła
trumby/trumpejty - trąby
trynka - miejsce pojenia bydła w kanale
tuk - szpik
tytka - torebka papierowa
tydziń   - tydzień

U

ukarknuńć - przemarznąć
umarty - zmarły
unorany - wybrudzony
utuąkać - umaczać
utrudzuny - zmęczony
używa - gnojówka

W

wazunik - wazon kwiaty
wećpić - wrzucić
wetkać - założyć, włożyć
włosk - wosk
włys - wóz
wsypa/ nasypa  - wsypa
wuzik ? wózek
wychodek - ubikacja na podwórzu
wyro - łóżko
wyćpić - wyrzucić
wydbanek - utrzymanie dożywotne
wyglynduje - oczekuje czegoś(kogoś)
wyrachować - wyliczyć
wypucować - wyczyścić
wymborek - wiadro
wysochno - bardzo wysoko
wziyni - wzięli

Z

zdziepko - trochę
zagówek - półmiękka wąska poduszka
zalywok - garnek kamienny
zapyntlać - zamotać, zawiązać
zapszuągnuć - zaprzągnąć
zasnuć - zacerować 
zasnuwać - cerować
zatkać - zamknąć
zawarte - zamknięte
zawdy - zawsze
zamudzić - starata czasu
zawrzyć - zamknąć
zbiyrunka - zbieranie kłosów zboża
zdziebko, zdziebołko - trochę, troszeczkę
zesiekymy - skosimy
zgnity - zgniły
zimnisko - dreszcze
zowiścić - zazdrościć
zwono/ zwuno - drewniana część koła, na którą zakłada się metalową obręcz

Ź

ździobołko - troszeczkę

Ż

żgok - ość ryby
żorzanka - szopa gospodarska
 

Wyrażenia: 
 

ni ma tydnia  - nie ma tygodnia
nu szak - no tak (potwierdzenie)
obuj buty - załóż buty
okrutnie dojś - bardzo dużo
podpiyrać sie loskum/kijoszkiym - chodzić o lasce
po wiela to ?  - ile to kosztuje
u jeje siostry - u jej siostry
wiela tam jest ? - ile tam jest
widzioł żym - widziałem
zaś płete - później
zezuj buty - zdejmij buty
zrobiune z leda czego - zrobione z czegokolwiek
słożymy z włeza  - zdejmiemy z wozu
słać kwiotki   - ścielić kwiatki na procesji
 
 

Konsultantką w sprawie słownika gwarowego była Rozalia Kotlarska z Kębłowa ? moja sąsiadka i koleżanka z ławy szkolnej.
 

Opracowała: Eugenia Świetlińska
Wolsztyn, 25.09.2004